Morgen debatteert de Tweede Kamer over de plannen van staatssecretaris Dekker voor een ‘creatieve, slagvaardige en toekomstbestendige publieke omroep’ in het snel veranderende medialandschap. Gaat er nu echt iets veranderen in Hilversum of blijkt het de zoveelste papieren tijger in de geschiedenis van de publieke omroep?
‘NOS.nl is een directe concurrent van private nieuwswebsites die het zonder belastinggeld moeten stellen’
Afgaande op de stoere taal van staatssecretaris Dekker zijn grote veranderingen op komst. Tijdens zijn perspresentatie op het Veronicaschip noemde hij voorbeelden van amusementsprogramma’s die voortaan door de commerciële omroepen gemaakt moeten worden. Ook had hij het over “het openbreken van het bestel” door een einde te maken aan het monopolie van de omroepverenigingen. En als klap op de vuurpijl riep hij de publieke omroep op “uit de ivoren toren” te komen.
Ja, de publieke omroep zou stevig op de schop gaan. De eerste reacties waren daar ook naar. Omroep Max vond de “bijna Berlusconi-achtige toestanden”, een schoffering. De VPRO meende dat Dekkers beeld van een archaïsche gesloten publieke omroep “een karikatuur” was. De SP zag het allemaal al “smal en elitair” worden.
Maar toen de staatssecretaris later zijn beleidsbrief naar de Kamer gestuurd had, maakten de emoties snel plaats voor strategie. Zo was de overkoepelende NPO overwegend positief, waarschijnlijk omdat zij hun machtspositie zien groeien. PVV en VVD zagen een eerste stap in de richting van minder publieke omroep. Zuilpartijen CDA en PvdA wezen juist opgelucht op het behoud van de regionale omroepen en het derde net.
Precies in die grote ruimte voor de eigen uitleg schuilt het gevaar. Het zou zomaar kunnen dat er van de uitgeroepen omroeprevolutie met scherpere kerntaken, meer concurrentie en een slankere organisatie bar weinig terecht komt.
Neem allereerst de kerntaken, een discussie die zich nu toespitst op het bannen van amusement op televisie. De staatssecretaris noemde concrete voorbeelden zoals Animal Crackers en De allerslechtste chauffeur. Twee programma’s die al lang van de publieke zenders zijn verdwenen. Gevraagd naar de toekomst van Boer zoekt vrouw, zei Dekker echter: “Ik noemde net de uitersten. De rest moeten ze in Hilversum bepalen”.
Inderdaad, maar feit is wel dat ze in Hilversum net even anders redeneren. Zo zei NPO-baas Henk Hagoort dat Heel Holland bakt niet puur amusement is, want “kijkers leren daarvan een cake te bakken”. En de VARA liet weten dat de shows van Paul de Leeuw ‘taboedoorbrekend’ zijn. Dat zal dan ook wel gelden voor Ranking the Stars. Sowieso neemt Hilversum het met amusement niet zo nauw. Van de zes genres die de NPO hanteert is ‘amusement’ met circa vijf procent van het budget en de zendtijd veruit de kleinste. Logisch, want alle spelletjes vallen onder ‘kennis’ en muziekprogramma’s als het Songfestival en sterren.nl worden net als kunstprogramma’s en cabaret bestempeld als ‘expressie’.
Dan het openbreken van het bestel. De staatssecretaris schrijft dat ‘maximaal 50 procent’ van het totale programmabudget open komt te staan voor externe partijen. Dat lijkt een wereld van verschil, maar vandaag de dag bedraagt dat aandeel al bijna 30 procent. Bovendien handhaaft Dekker de beschermde status van omroepen door hun budgetzekerheid overeind te houden. Met de concurrentie van buiten valt het dus wel mee. Het enige verschil is dat buitenproducenten en marktpartijen hun ideeën voortaan ook direct kunnen pitchen bij de NPO zelf. Veel meer dan een extra loket is het niet maar het leidt inmiddels wel tot hevige discussie tussen de omroepen en de NPO. Waarom niet gewoon gekozen voor het helemaal opengooien van het bestel in plaats van halve concurrentie waar niemand echt gelukkig mee is? Deze halve stap kan een misstap blijken, ook al is de richting goed.
Daar komt nog bij dat door de toenemende dominantie van het digitale domein de activiteiten van de publieke omroep steeds meer overlappen met die van private mediabedrijven. Zo is NOS.nl een directe concurrent van private nieuwswebsites die het zonder belastinggeld moeten stellen.
Enige marktverstoring is onvermijdelijk maar de staatssecretaris zou zijn kerntakendisccusie wel moeten verbreden naar het online domein. Daar gebeurt het immers in toenemende mate. Juist vanwege het belang van pluriforme pers en eerlijke kansen voor alle media moet oneigenlijke concurrentie en onnodige marktverstoring worden getoetst. In bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk gebeurt dat actief met een zogenaamde public value test. Maar op dit punt is de staatssecretaris opvallend passief, een gemiste kans.
Dit is extra zorgelijk in het licht van de kabinetsopdracht aan de publieke omroep om meer eigen inkomsten te genereren. Die moeten vooral uit extra STER inkomsten en commerciële nevenactiviteiten komen. Het risico is dat dit eerder zal leiden tot kijkcijferprogrammering dan kiezen voor kwaliteit op kerntaken. Dat de NPO onlangs een app aankondigde die in de huiskamer het kijkgedrag registreert om zo reclames op maat te kunnen aanbieden, wierp al een blik vooruit op een publieke omroep met steeds meer commerciële trekjes. En het is ook best een reële vraag of websites als sterren.nl of berichten als “Cavia overleeft vuilniswagenrit” of “Apengod krijgt ID-kaart” per se uit belastinggeld betaald moeten worden. Of is dat onderzoeksjournalistiek? Laten we het er gewoon eens over hebben! D66 vraagt staatssecretaris daarom een kerntakentest te ontwikkelen die zowel de kerntaak als de marktverstoring van de publieke omroep toetst.
Ten derde benadrukt Dekker een efficiëntere organisatie. Van een staatssecretaris die het vele “gekrakeel” in Hilversum hekelt, verwacht je geen aanzet tot meer bureaucratie. Toch stelt hij een extra laag voor in de vorm van de zogenaamde genrecoördinatoren die de publieke hoofddomeinen inhoudelijk moeten gaan bewaken. Hoe deze zich gaan verhouden tot de al bestaande netmanagers weet niemand precies. Hilversum slankt er in elk geval niet van af.
Het moge duidelijk zijn. De Tweede Kamer moet morgen zorgen dat de omroepplannen van staatssecretaris Dekker geen papieren tijger blijken.
