De Provinciale Statenverkiezingen komen eraan en de spanning in politiek Den Haag neemt toe. Niet omdat de Provinciale Staten nu zo’n belangrijk orgaan zijn; de provincies deren het Binnenhof niet. Wel omdat de Provinciale Staten het nogal ouderwetse voorrecht hebben om de Eerste Kamer te kiezen. De coalitie heeft er enorm veel belang bij dat zij samen met gedoogpartners D66, ChristenUnie en SGP een meerderheid haalt in de Eerste Kamer. Rutte I had het belang van zo’n meerderheid vier jaar geleden ook goed in de smiezen. Een ware ratrace ontspon zich, met als hoogtepunt het Zeeuwse Statenlid Robesin dat gepaaid werd door Rutte en Wilders in het Torentje.
Vast ritueel rondom verkiezingen zijn de vele lijstverbindingen die partijen aangaan om samen de restzetels binnen te halen. In het christelijk blok binden doorgaans enkele lijsten zich en ook de linkse partijen PvdA, SP en GroenLinks weten elkaar te vinden. De enige politici die de samenewerking nog niet zijn aangegaan zijn de links- en rechtsliberalen.
Dat deze lijstverbindingen het verschil kunnen maken is bekend. Zo zorgde de lijstverbinding tussen GroenLinks, SP en PvdA er in 2012 voor dat GroenLinks niet drie, maar vier zetels haalde. Het ontbreken van een lijstverbinding tussen D66 en VVD zorgde er afgelopen Europarlementsverkiezingen voor dat het CDA de grootste werd. Dit terwijl D66 meer stemmen haalde dan de christendemocraten.
Lijstverbindingen zijn echter niet onomstreden. VVD en D66 pleiten voor het afschaffen van deze mogelijkheid. Volgens VVD-Kamerlid Joost Taverne was het zelfs een ‘slinkse wijze’ om stemmen te verzamelen. Dit is echter verre van waar. Op het stembiljet staat, onder de naam van de partij, helder vermeld of er sprake is van een lijstverbinding en zo ja, met welke partij.
De lijstverbindingen zijn daarnaast een democratische manier om de restzetels te verdelen. Waar in een normale situatie de reststemmen van de SP toe kunnen komen aan de VVD, was met afgelopen lijstverbinding de kans vele malen groter dat de PvdA of GroenLinks er profijt van had. Ook hoeven doorgewinterde SGP’ers niet te vrezen dat hun stem indirect bij het voor hun veel te vrijzinnige D66 terecht komt. Zo bieden lijstverbindingen eigenlijk een extra service aan de kiezer.
Veel zinnige redenen zijn er dus niet dat VVD en D66 zich tegen de lijstverbindingen gekeerd hebben. Waarschijnlijker is dat zij zich om partijpolitieke redenen ertegen keren. VVD en D66 hebben namelijk geen natuurlijke partner in het politieke landschap. Dat is tenminste wat zij zelf willen uitstralen: een unieke centrumrechtse partij (VVD) of middenpartij (D66) die vooral niet lijkt op die liberale broer of zus. Een lijstverbinding zou een erkenning zijn van de liberale ideologie die VVD en D66 delen.
Zeker D66 wil uitstralen geen banden te hebben met andere partijen. Waar in de zeventiger jaren D66 zich nog zonder moeite committeerde aan de PvdA en een voorganger van GroenLinks, presenteert D66 zich nu als ‘het beste alternatief’ in het midden. De waarheid is echter dat D66 zijn wortels had in de VVD, verbonden is met de VVD in Liberal International en de Europese ALDE-fractie. Tevens stemmen de twee partijen in het Europees Parlement in 92 procent van de gevallen hetzelfde.
Het argument dat zij zelf tegen lijstverbindingen zijn, gaat niet op om er zelf niet een aan te gaan. Zolang het systeem van lijstverbindingen namelijk bestaat, kunnen D66 en VVD dit maar beter gebruiken om het uiteindelijk af te schaffen. Hun boycot van lijstverbindingen heeft namelijk geen effect.
Gezien de gedeelde basis tussen beide partijen moeten VVD en D66 toegeven dat als een restzetel aan een andere partij toekomt, deze het beste naar de andere liberale partij kan. De aankomende Statenverkiezingen, waarbij de meerderheid voor de coalitie op het spel staat, zijn een uitstekend moment om ermee te beginnen. Des te sterker VVD en D66 de Provinciale Staten inkomen, des te groter wordt het liberale blok in de senaat.
Dat is van belang. Het kabinet Rutte II is namelijk tot stilstand gekomen. Het hervormingsprogramma van het kabinet is grotendeels afgeblazen of uitgesteld, echte sociaaleconomische hervormingen blijven uit. Een groot liberaal blok in de senaat kan grote hervormingen forceren. Een lijstverbinding tussen D66 en VVD kan de sleutel zijn tot dat grote liberale blok. Daarom moeten de liberale broeders lef tonen en voor de komende Statenverkiezingen de samenwerking aangaan.
